หลายคนคงได้ยินคำร่ำลือในสมัยโบราณที่เล่ากันมา กับโรคห่า ซึ่งในสมัยก่อนนั้นแพร่กระจายหนัก พรากชีวิตผู้คนนับหมื่นขึ้นเมื่อหลายร้อยหลายพันปีก่อนหน้านี้ดูจะลุกลามใหญ่โต เนื่องจากการแพทย์สมัยนั้นค่อนข้างล้าหลังและไร้เทคโนโลยีทันสมัยต่าง ๆ คอยช่วยรักษาผู้ป่วยอย่างทันท่วงที โดยเฉพาะเมื่อเกิดโรคระบาดร้ายแรงอย่างโรคห่าซึ่งคร่าชีวิตผู้คนไปกว่าหมื่นคนในเวลาอันรวดเร็ว นับเป็นโศกนาฏกรรมที่รุนแรงจนต้องลงบันทึกในประวัติศาสตร์ และวันนี้เราจะมาเจาะลึกโรคระบาดที่เรียกว่า "โรคห่า" กัน
นายนภนาท อนุพงศ์พัฒน์ ผู้จัดการหอจดหมายเหตุและพิพิธภัณฑ์สุขภาพไทย ได้ทำการศึกษาเหตุการณ์ต่าง ๆ รวมถึงวิวัฒนาการด้านการป้องกันและควบคุมโรคที่เกิดขึ้นตั้งแต่ในอดีตถึงปัจจุบัน ทำให้ทราบคร่าว ๆ ว่า โรคห่า คือ โรคระบาดร้ายแรงที่เกิดขึ้นเป็นช่วง ๆ โดยในสมัยนั้นผู้คนยังไม่ทราบว่าโรคระบาดที่เกิดขึ้นนั้นคือโรคอะไร แต่ด้วยความรุนแรงของโรคที่คร่าชีวิตคนจำนวนมากในเวลาอันรวดเร็วจึงพากันเรียกโรคระบาดนี้ว่า "โรคห่าลง"
และอย่างที่บอกว่าสมัยก่อนเมื่อมีโรคระบาดอะไรเกิดขึ้นก็จะเหมารวมว่าเกิดโรคห่าอาละวาด ทั้งที่จริงแล้วก็มีหลักฐานทางประวัติศาสตร์ตามพระราชบัญญัติสำหรับโรคระบาด ปี พ.ศ. 2456 ระบุโรคห่าไว้ 3 โรค คือ กาฬโรค อหิวาตกโรค และไข้ทรพิษ
ทั้งนี้ คุณนภนาทได้อ้างถึงหลักฐานจามเทวีวงศ์ พงศาวดารของเมืองลำพูน ในช่วงต้นคริสต์ศตวรรษที่ 11 ซึ่งระบุไว้ว่า ในยุคสมัยนี้ก็เกิดโรคระบาดครั้งใหญ่ขึ้น ส่งผลให้ผู้คนล้มตายจำนวนมาก จนเป็นเหตุให้ชาวบ้านในเมืองพากันย้ายเมืองหนี ละทิ้งผู้ป่วยไว้กับความตายเพียงลำพัง เนื่องจากเชื่อว่าวิธีหนีห่างจากผู้ป่วยเป็นการป้องกันโรคระบาดที่ดีที่สุด ซึ่งจากหลักฐานทางประวัติศาสตร์ก็ไม่ได้ระบุชัดเจนว่าโรคห่าที่เกิดขึ้นในยุคนี้เป็นโรคอะไรกันแน่ ทว่ามีการคาดเดาว่า การระบาดครั้งนั้นไม่น่าจะใช่โรคอหิวาตกโรค เนื่องจากแพร่เชื้อแค่เพียงการสัมผัส แต่นี่ก็นับเป็นการเกิดโรคระบาดที่ร้ายแรงมากครั้งหนึ่งในประวัติศาสตร์ไทย
ต่อมาในช่วงก่อตั้งกรุงศรีอยุธยาในสมัยของพระเจ้าอู่ทอง โรคระบาดก็ยังตามมาหลอกหลอนไม่ขาด ทำให้ต้องอพยพผู้คนหนีโรคอีก โดยตามข้อมูลซึ่งระบุโดยสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ เชื่อว่าโรคระบาดครั้งนี้น่าจะเป็นโรคไข้ทรพิษ
อย่างไรก็ตาม สุจิตต์ วงษ์เทศ นักประวัติศาสตร์ ศิลปินแห่งชาติ สาขาวรรณศิลป์ กลับระบุว่า โรคห่าสมัยนั้นคือกาฬโรค เพราะช่วงหลัง พ.ศ. 1800 เกิดโรคกาฬโรคระบาดที่ประเทศจีน ซึ่งมีหนูเป็นพาหะ แล้วหนูนั้นก็อาศัยไปกับเรือสำเภาบรรทุกสินค้า จึงนำกาฬโรคไปแพร่ยังเมืองท่าต่าง ๆ ด้วย ไม่ใช่แค่ประเทศไทย แต่ยังระบาดไปยังยุโรป จนมีผู้คนล้มตายนับล้านคน
ต่อมาในสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ซึ่งเป็นพระมหากษัตริย์รัชกาลที่ 8 แห่งกรุงศรีอยุธยา ก็ยังเกิดโรคห่าระบาดรุนแรงอีกครั้ง ซึ่งคาดว่าเป็นไข้ทรพิษ แต่ในครั้งนี้พบหลักฐานว่าเริ่มมีการวางระบบจัดการเพื่อควบคุมโรคระบาด จำกัดขอบเขตเฉพาะพื้นที่ สะท้อนให้เห็นถึงวิวัฒนาการในการป้องกันโรคอย่างมีแบบแผนมากยิ่งขึ้น
อย่างไรก็ดี แม้จะมีการควบคุมโรคระบาดที่ดีขึ้น แต่ในสมัยอยุธยาก็ยังคงมีโรคระบาดครั้งใหญ่เกิดขึ้นอยู่เนือง ๆ ส่งผลให้ผู้คนในสมัยสมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ 4 และสมเด็จพระบรมราชาหน่อพุทธางกูร ล้มหายตายจากเพราะโรคไข้ทรพิษเป็นจำนวนมาก อีกทั้งสมเด็จพระนเรศวรมหาราช ยังทรงเคยได้รับเชื้อไข้ทรพิษจากการแพร่ระบาดไปด้วย แต่เคราะห์ดีที่สมัยนั้นพระองค์ท่านสามารถเอาชนะโรคไข้ทรพิษมาได้
จนกระทั่งสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช พระมหากษัตริย์องค์ที่ 27 แห่งกรุงศรีอยุธยา ได้มีบาทหลวงชาวฝรั่งเศสเข้ามาทำการรักษาโรคระบาดบ้างแล้ว แต่ในบันทึกที่ถูกค้นพบก็ระบุว่าการรักษายังไม่คืบหน้าเท่าไรนัก ยังคงใช้การปลุกเสกและน้ำมนต์ปัดรังควานโรคร้ายกันอยู่เลย ในที่สุดจึงเกิดโรคระบาดครั้งใหญ่ที่สุดในสมัยกรุงศรีอยุธยา ช่วงสมัยของสมเด็จพระเพทราชา หรือสมเด็จพระมหาบุรุษวิสุทธิเดชอุดม พระมหากษัตริย์องค์ที่ 28 แห่งกรุงศรีอยุธยา และเป็นเหตุให้มีผู้เสียชีวิตถึง 8 หมื่นคนเลยทีเดียว
ต่อมาพ.ศ. 2392 อหิวาตกโรค กลับมาระบาดหนักอีกครั้ง โดยมีจุดเริ่มต้นที่ปีนังแล้วแพร่ระบาดมาจนถึงกรุงรัตนโกสินทร์ รุนแรงจนเรียกได้ว่า มีผู้เสียชีวิตถึง 15,000-20,000 คน ภายในเวลาเพียง 1 เดือน และมีผู้เสียชีวิตรวมมากถึง 40,000 คนตลอดฤดูการระบาดของโรค การระบาดในครั้งนั้นถูกเรียกว่า "ห่าปีระกา" หนึ่งในผู้เสียชีวิตมีเจ้าพระยาบดินทรเดชา (สิงห์ สิงหเสนี) รวมอยู่ด้วย
โรคห่า ยังคงเวียนกลับมาระบาดในช่วงหน้าแล้งเป็นประจำ จนกระทั่งสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 3 ได้มีเหล่ามิชชันนารีและหมอนำการรักษาแบบตะวันตกเข้ามายังประเทศไทย และสมัยพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้นำสูตรยาวิสัมพยาใหญ่และยาน้ำการบูรหยอดรักษาผู้ป่วย ทำให้การแพร่ระบาดลงลง
ทั้งนี้ การป้องกันโรคระบาดยังคงมีวิวัฒนาการขึ้นเรื่อย ๆ ตามยุคสมัย โดยเริ่มตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ 5 ที่หมอบรัดเลย์นำการปลูกฝีเพื่อป้องกันไข้ทรพิษเข้ามาในประเทศไทย บวกกับการจัดการเรื่องสุขอนามัยประชาชนที่ดีขึ้น โดยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 โปรดเกล้าฯ ให้จัดตั้งโอสถศาลา และสถานพยาบาลชั่วคราวตามหัวเมืองใหญ่ ๆ เพื่อรักษาราษฎรตามพื้นที่ต่าง ๆ ทำให้การระบาดของโรคห่าไม่รุนแรงมากนัก และนี่คือจุดเริ่มต้นของการก่อตั้งโรงพยาบาลสมัยใหม่ในเวลาต่อมา นอกจากนี้ยังมีการผลิตน้ำประปาขึ้นในกรุงเทพฯ ซึ่งเมื่อการสุขาภิบาลดีขึ้น ประชาชนมีความรู้ด้านสุขอนามัยที่ดีขึ้น จึงทำให้อหิวาตกโรคเริ่มหายไป คนไทยรอดตายจากโรคระบาดเหล่านี้มากขึ้นตามกาลเวลา
เป็นประวัติศาสตร์ที่ได้ถูกเล่าไว้ ส่วนการป้องกันโรคระบาดยังคงมีวิวัฒนาการขึ้นเรื่อย ๆ ตามยุคสมัย โดยเริ่มตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ 5 จนกระทั้งทุกวันนี้เรายังไม่ได้ยินโรคนี้อีก แต่อย่างไรก็ตามปัจจุบันโรคโควิดนี้ ทำให้ทุกคนมองว่า อาจจะเป็นเหมือนโรคห่าในสมัยโบราณก็ได้
ขอขอบคุณที่มาจาก: wikipedia , ไทยโพสต์
